کانونی یەکەم 04, 2020 رۆژنامهوانى ئيتيك و ياسا, بيروڕا, راگهیاندن لێدوان نووسین ناچالاککراوە لە دزیی میدیايى و گزیی میدیاوان
د.شوان ئادەم ئەیڤەس
لەپاڵ توێژەران و ئەكادیمیی و نووسەراندا؛ داخوازى دووركەوتنەوەی ميديا و میدیاوانان لەدیاردەی گزییكردن و دزینی بەرهەمی هزریی ئەوانیدیكە، خواستێكی سەرەكیی پێوەرەكانی رێسا پیشەییەكانى راگەياندن و بەند و بڕگەكانی یاسا بەركارەكانی وڵاتانە كە سزای روون و راشكاوى بۆ تاوانبارانی ئەو جۆرە گزیی و دزییە دیارییكردووە و بەدەقی یاساییش پشتڕاستكراوەتەوە.بەپێی یاسای ژمارە 17ی ساڵی 2012ی مافی دانەر و مافە هاوسێكانی لەهەرێمی كوردستانی عێراقدا؛ بە بەندكردن بۆ ماوەیەك لەیەك مانگ كەمتر نەبێت و لەساڵێك زیاتر نەبێت، بەغەرامەیەك لە پێنج سەد هەزار دينار كەمتر نەبێت و لەیەك ملیۆن و پێنجسەد هەزار دینار زیاتر نەبێت یان بەیەكێك لەم دوو سزایە سزا دەدرێت؛ هەركەسێك مافەكانی ئەو كەسەی كارێك دادەهێنێت یان مافی هونەرمەندی بەجێگەیەنەر، بەرهەمهێنەرانی تۆمارە بیستراوەكان، دامەزراوە و ئێزگە و كۆمپانیا و دەستەكانی پەخشی تەلەڤزیۆنیی و رادیۆیی و خانەكانی بڵاوكردنەوە، پێشێل بكات.
گزییكردن (Plagiarism)؛ پێشلكردنی مافی خاوەندارێتیی و دزينى بەرهەمى هزریی كەسانی دیكە و بەكارهێنانەوەيەتی بەشێوەيەكی زارەكیی یاخود نازارەكیی و دەستنووس، چاپكراو، هێڵكاریی و گرافیك و تۆماركردنی دەنگیی و رەنگیی یاخود دیجیتاڵی، بەبێ وەرگرتنی رەزامەندی یاخود بەبێ پرسكردن و ئاماژەدان بەسەرچاوەی بەدەستهێنان و هەڵهێنجان و لێوەرگرتنی راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ؛ جا بەمەبەست بێت یاخود بەبێ مەبەست.لەرووی ئەكادیمییەوە؛ زانكۆی برادفۆرد-ی بەریتانیایی گزییكردنی زانستیی بە تاوانێكی گەورە داناوەو شەش جۆری جیاوازیشی لێ دەستنیشان كردووە، لەوانە گزییكردن لەرێی: كۆپیكردنی راستەوخۆ، گۆڕینی وشەكان،شاردنەوەی سەرچاوەكان، كاركردن لەگەڵ خوێندكارانی دیكەدا، كڕینی دەقێك یان بەرهەمێكى كەسانی دیكە لەگەڵ گزییكردنی خودی و دووبارە بەكارهێنانەوەی كارێكى پێشتر ئەنجامدراو.
هەڵبەتە هۆكارەكانی گزییكردنی زانستيی زۆر و هەمەجۆرن، بەڵام دیارترینیان دەگەڕێنەوە بۆ نەشارەزایی لەبنەماكانی نووسینی ئەكادیمی، بێتوانایی لەرێكخستنی كاتدا، ئارەزووی زوو گەیشتن بەپلە و پایەی بەرز، هەستنەكردن بە بەهای كاری رەسەن، پەروەردەی نادروست و هەڵە، ترسان لەكەوتن و نوشووستهێنان، ئاسانیی دەستگەیشتن بەسەرچاوەی ئەلكترۆنی، هەستكردن بەئازاری قەرەبوونەكردنەوەی رابردوو، پشتگوێخستنی سەرچاوەكان لەگەڵ زۆریی ژمارەی نووسینگە بازرگانییەكانی گزییكردن لەنووسینی راپۆرت و پرۆژەی دەرچوون و تێزەكانی ماستەر و دكتۆرادا (حەسەن، 2020: 146_157). ئەوەش درووست بەپێچەوانەی هەندێك لەناوەندە ئەكادیمییەكانی هەرێمی كوردستانە كە بەبێ دانانی دەرگاوانێكی تووندی ئەكادیمی؛ رێگە بەتێپەڕین و دەرچوواندنی خوێندكاران و توێژەران دەدرێت و هیچجۆرە پرۆگرامێكی ئەلكترۆنیی هاوشێوەی (Turnitin) نییە بۆ دەستنیشانكردنی ئاست و ئاڕاستە و جۆرەكانی گزییكردن لەراپۆرت و پرۆژە و تێزە ئەكادیمییەكاندا. بگرە هەندێك لەوانەی بە گزییكردن و ساختەكردنی بەڵگەنامە و بڕوانامە و توانستى زانستييان دەگیرێن؛ فەرمانی وەزاریی و زانكۆیی دەركردن و بێبەشكردنيشان لەخوێندن بۆ دەردەچێت، بەڵام لەدوای چەند ساڵێك و بەهۆی واسیتە و مەحسوبییەت و مەنسووبیەت-ەوە، چانسی سەرلەنوێ پێشكەشكردنی خوێندنی دكتۆرا و تەنانەت وەرگرتنی پۆستی كارگێڕیی هاوشێوەی سەرۆك بەش و كارگێڕی كۆلیژ و بەڕێوبەری گشتیی و سەرووتريشیان بۆ دەڕەخسێنرێت!
ئەگەرچی گزییكردن لەبواری راگەیاندن و رۆژنامەگەرییدا؛ هاوشێوەی كایەی ئەكادیمیی و هونەریی و بوارەكانی دیكەیە، بەڵام سێ جۆری سەرەكیی گزییكردن لەبواری رۆژنامەگەرییدا زۆرتر بەرچاو دەكەون، لەوانە: گزییكردن لەزانیارییدا؛ كاتێك زانیارییەكان لەلایەن رۆژنامەوانێكی دیكەوە كۆكرابێتنەوە و بەبێ ئەوەی پشتیان پێبەسترابێت یان بڵاوكرابێتنەوە، بەكاربهێنرێنەوە. گزییكردن لەنووسیندا؛ كاتێك كە رۆژنامەوانێك بەشێك یان چەند بەشێك لەچیرۆكێكی رۆژنامەوانیی رۆژنامەوانێكی دیكە راستەوخۆ كۆپی دەكات و لەوتارێكی خۆیدا بەكاری دەهێنێتەوە.
گزییكردن لەبیرۆكەدا؛ كاتێك كە رۆژنامەوانێك بیرۆكەیەك یان تیۆرییەكی لەبارەی پرسێكی هەواڵیی هەیە و رۆژنامەوانێكی دیكە ئەو بیرۆكە و تیۆرییە وەك بەرهەمێكی خۆی پێشكەش دەكات. لەو دۆخەشدا؛ دووبارە داڕشتنەوەی لێدوانەكان وەك باشترین رێگەچارەی دووركەوتنەوە لەگزییكردنی بیرۆكەكان دادەنرێت.
لەو رووەوەو لەمانگی ئایاری 2014دا؛ كەناڵی سی ئێن ئێن-ی ئەمەریكایی بڕیاری دەركردنی ماری گاموشیان-ی نووسەر و پەیامنێری خۆی دا، بەهۆی ئاشكرابوونی 128 جار گزییكردنی لەگواستنەوەو بڵاوكردنەوەی 50 هەواڵدا. جا بۆ نەهێشتن یاخود بەرتەسككردنەوەی ئەو دیاردەیە؛ باشترە بیر لەبەرزكردنەوەی ئاستی هۆشیاریی بكرێتەوە لەرێی پابەندكردنی زیاتری میدیا و میدیاوانان بەپێوەرەكانی رێسا پیشەییەكان و ئاشناكردنیان بەبنەماكانی نووسینی سەنگین و ئەتەكێتی كۆكردنەوە و داڕشتنەوەو بڵاوكردنەوەی زانیاریی لەسەر رووداوەكان. هاوكات بەدواداچوونی ياسايى و كاراكردنى سزاكان ياخود دۆزینەوەی پرۆگرامی ئەلكترۆنیی هاوچەرخ و دابينكردنى؛ بۆ رێگرییكردن لەزۆری ژمارەكانی گزییكردن و دزینی بیرۆكەی وتار و هەواڵ و وێنە و ژانرە رۆژنامەوانییەكانى دیكە.
کانونی دووهەم 18, 2021 لێدوان نووسین ناچالاککراوە لە رێنمایی پیشهگهرانه بۆ فۆتۆگرافهران.. چۆن وێنهكانت دهفرۆشیت
کانونی دووهەم 17, 2021 لێدوان نووسین ناچالاککراوە لە سهركهوتن له كاری فۆتۆگرافهری میدیایی.. چیرۆكی فۆتۆجۆرنالیستێكی پیشهگهر
کانونی یەکەم 04, 2020 لێدوان نووسین ناچالاککراوە لە کاریگەری دراماکان و لاساییکردنەوەی بەنەزانی
تەموز 09, 2014 2,122
کانونی دووهەم 18, 2021 لێدوان نووسین ناچالاککراوە لە رێنمایی پیشهگهرانه بۆ فۆتۆگرافهران.. چۆن وێنهكانت دهفرۆشیت
کانونی دووهەم 17, 2021 لێدوان نووسین ناچالاککراوە لە سهركهوتن له كاری فۆتۆگرافهری میدیایی.. چیرۆكی فۆتۆجۆرنالیستێكی پیشهگهر
کانونی یەکەم 04, 2020 لێدوان نووسین ناچالاککراوە لە کاریگەری دراماکان و لاساییکردنەوەی بەنەزانی
کانونی دووهەم 18, 2021 لێدوان نووسین ناچالاککراوە لە رێنمایی پیشهگهرانه بۆ فۆتۆگرافهران.. چۆن وێنهكانت دهفرۆشیت
رۆژنامهوانی، سلێمانی، كاڵێ ئهمین لە رابردوودا رێگاکانی فرۆشتنی وێنە بەم شێوەیەی ئێستا نەبووە ئەتتوانی کە راستەوخۆ بە کڕیارەکانی بفرۆشیت وەک چاپەمەنییەکان،...کانونی دووهەم 01, 2021 لێدوان نووسین ناچالاککراوە لە ژنه رۆژنامهوانی كورد “ئارهزوو نوری” خهڵاتی دووهم باشترین رۆژنامهوانی عێراقی بهدهستهێنا
رۆژنامهوانی، ههولێر: ئارهزوو نوری حهكیم، رۆژنامهنووسی كورد، توانی خهڵاتی رێكخراوی ئینتهرنیوزی نێودهوڵهتی بۆ باشترین رووماڵی پرسی ژن له (2020)...کانونی یەکەم 04, 2020 لێدوان نووسین ناچالاککراوە لە کاریگەری دراماکان و لاساییکردنەوەی بەنەزانی
ئارهزوو نوری سوپرایزی دروستتکراو و رێککەوتنی پێشوەختە لەلای بەشێکی گەنجانمان وەک لاساییکردنەوەی نەریتێک کە دوورە لەنەریتی کۆمەڵگەی کوردی، جگە لە زیان؛ هیچ...کانونی یەکەم 04, 2020 لێدوان نووسین ناچالاککراوە لە دزیی میدیايى و گزیی میدیاوان
د.شوان ئادەم ئەیڤەس لەپاڵ توێژەران و ئەكادیمیی و نووسەراندا؛ داخوازى دووركەوتنەوەی ميديا و میدیاوانان لەدیاردەی گزییكردن و دزینی بەرهەمی هزریی ئەوانیدیكە،...ئاب 16, 2020 لێدوان نووسین ناچالاککراوە لە پەرلەمانی کوردستان روونکردنەوە لەسەر پێشنیازەیاسای “رێكخستنی میدیای ئەلیكترۆنی” دەدات
رۆژنامهوانی، ههولێر له روونكردنهوهیهكدا، لیژنەی رۆشنبیری و كۆمەڵگهی مەدەنی و وەرزش و لاوان لەپەرلەمانی كوردستان، رایگهیاندووه، پێشنیازه...تەموز 10, 2020 1
رۆژنامهوانی، ههولێر، كاروان عهبدوڵڵا پوخته:ئهم نووسینه باس له ڕۆڵ و كاریگهرى میدیا دهكات وهك بهشێك له بونیهى پێكهاتهى سیاسی و كۆمهڵایهتی...مارس 06, 2020 لێدوان نووسین ناچالاککراوە لە رایگشتی ئەليكترۆنی ودەرکەوتەکانی
رۆژنامهوانی، ههولێر، چنار نامق ئەگەر قۆناغی بەر لەسەرهەڵدانی ئینتەرنێت راگەیاندنی تەقلیدی (رۆژنامە ورادیۆ وتەلەفزیۆن) هۆكارێكی باش بوبن بۆ پێكهێنانی رای...شوبات 18, 2020 لێدوان نووسین ناچالاککراوە لە ههموو كهناڵهكانی ئێستا كاریگهری یهك رادیۆی سهردهمی شاخیان نیه
رۆژنامهوانی – سلێمانی: سهبارهت بهوهی كه لهئێستادا ژمارهیهكی زۆر كهناڵی راگهیاندنی (بینراو، نووسراو، خوێنراو) ههن، تا چهنده توانیویانه...تشرینی دووهەم 01, 2014 لێدوان نووسین ناچالاککراوە لە ئهرك و پرهنسیپ و سیستمهكانى راگهیاندن
رۆژنامهوانى: كتێبى “بنهما تيۆرييهكانى رايگشتى و راگهياندن”، (رۆڵى میدیاكان له دروستكردنى رایگشتیدا)، له نووسينى لێكۆڵهرى بوارى ميديا “مهجيد...تشرینی یەکەم 28, 2014 لێدوان نووسین ناچالاککراوە لە شێوازهكانى پێوانه كردنى رایگشتى
رۆژنامهوانى: كتێبى “بنهما تيۆرييهكانى رايگشتى و راگهياندن”، (رۆڵى میدیاكان له دروستكردنى رایگشتیدا)، له نووسينى لێكۆڵهرى بوارى ميديا “مهجيد...کانونی دووهەم 18, 2021 لێدوان نووسین ناچالاککراوە لە رێنمایی پیشهگهرانه بۆ فۆتۆگرافهران.. چۆن وێنهكانت دهفرۆشیت
رۆژنامهوانی، سلێمانی، كاڵێ ئهمین لە رابردوودا رێگاکانی فرۆشتنی وێنە بەم شێوەیەی ئێستا نەبووە ئەتتوانی کە راستەوخۆ بە کڕیارەکانی بفرۆشیت وەک چاپەمەنییەکان،...کانونی دووهەم 17, 2021 لێدوان نووسین ناچالاککراوە لە سهركهوتن له كاری فۆتۆگرافهری میدیایی.. چیرۆكی فۆتۆجۆرنالیستێكی پیشهگهر
رۆژنامهوانی، سلێمانی، وهرگێڕانی: كاڵێ ئهمین ئەوکاتەی کە وێنەگری ئازاد بیت یان ئەو دەستەواژە باوەی کە پێی دەلێن (فری لانس) کۆمەڵێک تایبەتمەندیت پێ دەبەخشێت...حوزەیران 04, 2020 لێدوان نووسین ناچالاککراوە لە سهداى وێنه
رۆژنامهوانی، سلێمانی، دهشتی عهلی بڵاوبوونهوهى دیمهنى ساتهوهختى كوشتنى جۆرج فلۆیدى رهشپێست لهلایهن پۆلیسهوه، ههرزوو كاردانهوهى...تشرینی دووهەم 22, 2017 لێدوان نووسین ناچالاککراوە لە پیشانگایەك بە هاوێنەی چەند کچە فۆتۆگرافەرێك
رۆژنامهوانى – ههولێر: کچانی فۆتۆگرافەر لە ڕێگەی پێشەنگایەکی فۆتۆگرافییەوە کارەکانیان بە دروشمی ( ئێره، له چاوی کچه فۆتۆگرافهرهکانمانهوه) نمایش...ئیلول 20, 2017 لێدوان نووسین ناچالاککراوە لە ئهژين قادرى فۆتۆگرافهر ماڵئاوايى له ژيان كرد
رۆژنامهوانى – سلێمانى: ئەژین قادر کچە رۆژنامەنوس و فۆتۆگرافەر لە شاری سلێمانی ئەمڕۆ بە هۆى نەخۆشیەوە گیانی لە دەستدا. ئەژین قادر ٥ی ئەیلولی ١٩٨٤ لە شاری...