رۆژنامهوانى 
ریپۆرتاژ بەگوێرەی ئاراستەو رێبازی رۆژنامە یان گۆڤارەكە بۆ چەند جۆرێك دابەش دەبێت.
1. ریپۆرتاژی ئابووری:
2. ریپۆرتاژی سیاسی:
3. ریپۆرتاژی كۆمەڵایەتی:
4. ریپۆرتاژی رووناكبیری:
1. ریپۆرتاژی ئابووری:
لەم جۆرەدا رەنگە ریپۆرتاژەكە لەبارەی كێشەیەكی ئابووری جیهانییەوە بێت، وەك نرخی نەوت یان هەڵاوسانی ئابووری.
ئەم جۆرەشیان وا لە رۆژنامەنووس دەخوازێ كە گەشتی رۆژنامەنووسی بۆ چەندین وڵات بكات، لێرەش تەنها ئەوەندە بەس نییە كە بچێتە دامەزراوەكان یان لای كەساییەتیە رەسمییەكان، چونكە لەم حاڵەتەدا تەنها ئەوشتەی دەست دەكەوێت كەئاژانسەكانی هەواڵ باسی لێوە دەكەن، بەڵكو پێویستە رۆژنامەنووسەكە لەم جۆرە گەشت و ریپۆرتاژانە بێتە ناو بازارەكان و لەدەرگای ماڵەكان بدات، لەشەقامەكان وتوێژ لەگەڵ خەڵك ئەنجام بدات بۆ ئەوەی سەرجەم رەهەندەكانی ئەو كێشەیەی لای روون بێتەوە. ریپۆرتاژی ئابووری پرسی دابەزین و گرانی شت و مەك و بژێوی و هەژاری و جموجۆڵی بازرگانی و كارگەكانیش دەگرێتەوە .
داهاتی ساڵانەی كامێراكانی چاودێری ملیارەها دینارە
ئۆتۆمبێلی بەرپرسان‌و پۆلیسی هاتۆچۆو هێزەكانی ناوخۆ، كامێرای چاودێری نایانگرێتەوە
كامێرای چاودێری كە ماوەی دوو ساڵە پۆلیسی هاتۆچۆ لە شەقامەكانی ناوەوەو دەرەوەی شار بەكاری دەهێنن بۆ تۆماركردنی سەرپێچی تیژ لێخوڕین، ناڕەزایەتی هاوڵاتیان و شوفێرانی لێدەكەوێتەوە بەوەی ئەوانەی واسیتەیان هەیە وێنەی ئۆتۆمبێلەكانیان دەسڕدرێتەوە.
لەبەرانبەریشدا بەڕێوەبەری پۆلیسی هاتوچۆی ناوشاری هەولێر بەهەموو شێوەیەك سڕینەوەی وێنە رەتدەكاتەوەو، بەڕێوەبەری راگەیاندنی پۆلیسی هاتوچۆی هەولێریش جەخت لەوە دەكاتەوە كە بەپێی یاسا ئۆتۆمبێلەكانی ئاگركوژێنەوەو فریاكەوتن و كەژاوەی بەرپرسان و پۆلیسی هاتوچۆو هێزەكانی ناوخۆ پێشینەی لێخوڕین دەیانگرێتەوە لەو كاتەی لە ئەركدان.
ئەو جۆرە كامێرایەی چاودێری كە پۆلیسی هاتۆچۆ بەكاری دەهێنن بۆ وێنەگرتنی سەرپێچی و تیژ لێخوڕین، درووستكراوی وڵاتی هەنگاریایەو بەشێوەی ئۆتۆماتیكی و دەستی كاردەكاو توانی وێنەگرتنیشی وەك ئەفسەرێكی پۆلیسی هاتۆچۆ باسیدەكا دەگاتە دووری سێ سەد مەترو لەوكاتانەشی كە بارانە یان خۆڵ بارانەو كەشوهەوا تەمومژەو توانی وێنەگرتنی بە روونی نیە، بۆیە لەو كاتانەدا ئەو كامێرایانە دەكوژێندرێنەوە.
بەرپرسانی پۆلیسی هاتوچۆ ئەو دەنگۆیە رەتدەكەنەوە كە بە هەڵكردنی (فول لایت و بلاجكتۆرو دانانی كاسێتی سی دی…) كامێرای چاودێریەكە نەتوانێت وێنەی ئۆتۆمبێلەكە بگرێت.
یەكێك لەو شوفێرانەی كە ئۆتۆمبێلێكی سەر بە وەزارەتی كشتوكاڵ لێدەخوڕێ بۆ هاوڵاتی جەختی لەوەكردەوە كە وەك شوفێرێك دووجار لە كامێرای چاودێری داوەو بۆ هەردوو جاریش وەسڵی سزای پێ ژماردنی بۆ هاتۆتە فەرمانگەكەی بڕی پارەی سەرپێچیەكەشی لە مووچەكەی بڕدراوە.شوفێرەكە وتی “تەنانەت بەڕێوەبەری دائیرەكەی ئێمەش لە ماوەی رابردوودا بڕی (900) هەزاردینار وەك سزای پێ ژماردنی بۆ هاتۆتەوەو لە مووچەكەی بڕدراوە”.لای خۆشیەوە دلێر عەلی مستەفا كارمەندی سەر بە وەزارەتی تەندروستی رەخنەی ئەوە هەبوو كە زۆرجار بە هۆی جەنجاڵی و قەرەباڵغیەوە بۆ دەوامەكەی دوادەكەوێ‌و بۆ ئەو مەبەستەش سود لە شەقامە چۆڵەكان دەبینێت تاكو فریای دەوام بكەوێت، بەلام پۆلیسی هاتوچۆ كامێرا لە شەقامی چۆڵەكان دادەنێت.
دلێر وتی “جاری وا هەیە بە سێ كەرەت لە ترافیك لایت دەرناچین، بۆیە كاتێك دەگەمە شەقامێكی چۆڵ دەمەوێت قەرەبووی ئەو كاتە بكەمەوە كە بەهۆی قەرەباڵغی و ترافیك لایتەوە لێم بە فیڕۆ چووە بۆیە كەمێك خێرایەكە زیاد دەكەم، بەڵام بەداخەوە بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی هاتووچۆ هیچ حیسابێك بۆ ئەوە ناكات كە شوفێران لە شەقامەكاندا چەندە زەحمەتی دەبینن بۆیە دەبینین لە شەقامە چۆڵەكاندا كامێرای چاودێریان داناوە”.
ئەو كارمەندەی سەر بە وەزارەتی تەندروستی باسی حالەتێكی سڕینەوەی وێنەی ئۆتۆمبێلێكی هاوڕێی خۆی كرد كە لە كامێرای چاودێری داوە لە شەقامەكانی دەرەوەی شارو، ئەو دەیوت “لەبەرچاوی من و بە سەماعەی خارجی قسەی لەگەڵ پۆلیسێكی هاتوچۆ كرد بۆ ئەوەی وێنەكەی بۆ بسڕنەوە، دواتر جارێكی تر پەیوەندی پێوەكردەوەو پۆلیسەكەش دڵنیای كردەوە كە وێنەكەی سڕاوەتەوە”.دلێر لەو بارەیەوە وتی “بەهۆی واسیتەو برادەرایەتیەوە پۆلیسەكنی هاتوچۆ ئەوانەی ئەركیان لەسەر كامێرای چاودێریە لەسەر شەقامەكان وێنەكان دەسڕنەوە بەر لەوەی بگاتە بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی هاتوچۆی ناوشار”.
لە بەرانبەر ئەمەشدا بەڕێوەبەری پۆلیسی هاتۆچۆی ناوشاری هەولێر رەتكردەوە كە پۆلیسەكانی هاتوچۆ ئەوانەی ئەركیان لەسەر كامێراكان پێدەدرێ وێنەكان بسڕنەوە، ئەوەشی راگەیاند كە وێنەی ئۆتۆمبێلی بەرپرسان و وەزیرانی حكومەت و تەنانەت وێنەی ئۆتۆمبێلەكانی دامودەزگاكانی حكومەتیش گیردراوە و سزای پێ ژماردنیان بۆ رەوانەی دائیرەكەی خۆی دەكرێ.
پۆڵا فاروق سەید حەسەن، عەقید یاسایی، بەڕێوەبەری پۆلیسی هاتۆچۆی ناوشاری هەولێر، وتی”خەڵكی كە قسە دەكەن با لەسەر بنەمایەكی تەندروست و بەڵگەنامە بێت، نەك دیعایە بكات، ئەوانەی لەسەر كۆمپیوتەری كامێرای چاودێری و رادارن جێگەی متمانەی ئێمەن”.
عەقید پۆڵا بێزاری خۆی لە تەلەفۆنكردنی خەڵكی نەشاردەوە كە داوای سڕینەوەی وێنەی ئۆتۆمبێلەكانیان لێدەكەن، وتیشی “رۆژانە زیاتر لە پەنجا تەلەفۆنم بۆ دەكرێت، بەڵام ئێمە پابەندین بە یاسای هاتوچۆو وێنەی هیچ ئۆتۆمبێلێك ناسڕینەوە، هیچ رۆژێك ئاگادار نەكراومەتەوە كە ژمارەی ئۆتۆمبێلی بەرپرسان بسڕمەوە”.
بەگوێرەی بڕگەی دووی ماددەی (17)ی یاسای هاتوچۆی عێراقی ژمارە (86)ی هەموواركراوی ساڵی (2004)، پێشڕەوی بۆ ئۆتۆمبێلەكانی فریاكەوتنە نەك ئۆتۆمبێلەكانی تر لەكاتی جێبەجێكردنی ئەركەكانیاندا لە كاتی پێویست كە ئۆتۆمبێلەكانی فریاكەوتن و ئاگركوژێنەوەو هێزەكانی ئاسایشی ناوخۆو كەژاوە فەرمیەكان و هێزی فرە رەگەزو ئۆتۆمبێلی ئاسایی كاتێك بەكاردێت بۆ حالەتێكی لەناكاو.
لای خۆشیەوە ئەفسەری هاتوچۆ، هۆگر عەزیز محەمەد بەرپرسی راگەیاندنی هاتوچۆی هەولێر وتی “ئۆتۆمبێلەكانی پیاوانی هاتوچۆو هێزەكانی ناوخۆ لە كاتی جێبەجێكردنی ئەركەكانیاندا ئەوا لە كامێرای چاودێریدا چاوپۆشیان بۆ دەكرێت”. لە بارەی ئەوەی ئەو بڕگەیەی یاساكە لەلایەن هێزەكانی ناوخۆو پۆلیسی هاتۆچۆ قۆستراوەتەوەو چاوپۆشیان بۆ دەكرێ، مولازم هۆگر عەزیز پێداگیری لەسەر ئەوە كرد كە ئیجرائاتی یاسایی لەگەڵ ئۆتۆمبێلی بەرپرسانیش دەكرێ، وتیشی “بەرپرسی حكومی و وەزیریش هەیە سزای پێ ژماردن بۆ ئۆتۆمبێلەكەی كراوە، تەنانەت ئەفسەری هاتۆچۆ هەبووە لە بەڕێوەبەرایەتی هاتۆچۆی هەولێر سزای پێژماردنی داوە”.
لەبارەی داهاتی سزای پێژماردنیش، بەڕێوەبەری راگەیاندنی پۆلیسی هاتۆچۆی هەولێر رایگەیاند كە نیوەی داهاتەكە بۆ پەرەپێدانی سیستەمی هاتۆچۆ خەرجدەكرێ و نیوەكەی تریش دەچێتە خەزێنەی حكومەتی هەرێم.هەر بە گوێرەی زانیارییەكانی راگەیاندنی پۆلیسی هاتوچۆی هەولێر لە تەنیا لە ساڵی (2010) لە رێگاكانی دەرەوەی شاری هەولێر (13612) ئۆتۆمبێل وێنەیان گیراوەو وەسڵی سزای پێ بژاردنیان بۆ كراوەو لە رێگاكانی ناو شاریش (23366) وێنە گیراوە، بەڵام بەهۆی زیادبوونی كامێراكانی چاودێری لە رێگاكانی ناو شار لە ساڵی (2011) (136763) ئۆتۆمبێل وێنەیان گیراوەو لە رێگاكانی دەرەوەی شاریش (11771) ئۆتۆمبێل وێنەی گیراوە.
لە دوومانگی یەكەمی ئەمساڵیشدا لە رێگاكانی دەرەوەدا (1894) وێنە گیراوەو لە رێگاكانی ناو شاریش (21614) ئۆتۆمبێل وێنەیان گیردراوە، هەموو ئەو ژمارانەی لەم ئامارەدا خراوەتەڕوو وەسڵی پێ بژاردنیان بۆ كراوە كە كەمترین سزای سەرپێچی كامێرای چاودێری (60000) شەست هەزار دیناری عێراقیەو زۆرترینیشیان دەگاتە زیاتر لە (200000) دوو سەد هەزار.
كۆی ئەو ژمارە سەرپێچیانە ئەگەر لەسەر شەست هەزار لێكبدرێتەوە ئەوا داهاتی تەنیا كامێرای چاودێری لە شاری هەولێر لە ساڵی (2010) دەگاتە دووملیاردو دووسەدو هەژدە ملیۆن و شەس سەدو هەشتا هەزار دینار، هاوكات داهاتی ساڵی (2011) دەگاتە هەشت ملیاردو نۆسەدو دوانزە ملیۆن و چل هەزار دینار.
گەلاوێژ كە ماوەی ساڵێكە وەك شوفێر لە شەقامەكاندا ئۆتۆمبێل لێدەخوڕێت، وتی “بوونی كامێرای چاودێری لەسەر شەقامەكاندا شتێكی باشەو بەو هۆیەوە كۆنتڕۆڵی ئەو شوفێرانە دەكا كە خێرا لێدەخوڕن، بەڵام دەبێت یاسا بۆ هەموو شۆفێرێك سەروەر بێت نەك وەك ئەوەی باسی لێوەدەكەن وێنەی هەندێك ئۆتۆمبێل دەسڕدرێتەوە”.
2. ریپۆرتاژی سیاسی:
ریپۆرتاژی سیاسی لەگەورە بەرپرسانی حكومەتەوە دەست پێ دەكات تاكو هەڵوێست و كاری حزبەسیاسی ودەسەڵات دارو بەرهەڵستكارەكان تادەگاتە سادەترین كەس لەسەرشەقام .بۆنمونە رەنگە رۆژنامەنووس خۆی لەنێو ململانێ‌ی هەڵبژاردنەكان یان لەكێشەی ناو حزبێك یان تەنانەت لەململانێیەكی جیهاندا ببینێتەوە. یاخود خۆی لەنێوەندی خۆپێشاندانی قوتابیان یان كرێكاران یا كۆنگرەیەكی میللی یان رەسمی ببینێتەوە … لەم حاڵەتانەشدا تەوەری سەرەكی ریپۆرتاژەكە دەبێتە خۆپێشاندانی میللی یان جەنگەكان جا چ ناوەخۆیی بێت یان نێودەوڵەتی. هەربۆیەش دەبێ كەسی رۆژنامەنووس بەئاگاو چاوكراوەبێت بەرامبەر رووداوە سیاسیەكان چونكە لەهەموو سەردەمێك ئەم بوارە زیاتر بیرو هۆشی خەڵكی پێوەخەریك دەبێت.
مالیكی تۆڵەی لە حەكیم كردەوە …. دوای 22 ساڵ ” تەڵاقی سیاسی ” لەنێوان بەدر وئەنجومەنی باڵای ئیسلامی روویدا
هاوڵاتی
دوای 22 ساڵ پێكەوە كاركردن بۆ دواجار ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی و رێخراوی بەدر لێكجیابوونەوەی خۆیان بەشێوەیەكی مەدەنیانە راگەیاند، لەكاتێكدا هەردوو لایەن ئەو هەنگاوەیان بە كارێكی ئاسایی لەقەڵەمدا، بەڵام سەرچاوەكان ئاماژە بە رۆڵی مالیكی و كەڵەكەبونی كێشەكانی نێوانیان و رۆڵی ئێران لەو جیابوونەوەیە دەدەن.
تەلاقی سیاسی جیابوونەوەی حیزبی دەعوەی رێكخراوی عێراق لە حیزبی دەعوە و دواتریش جیابوونەوەی ئیبراهیم جەعفەری وپێكهێنانی رەوتی چاكسازی سەرەتای كێشەی نێوان هێزە شیعەكانی عێراق بوو، كە لە دوای ساڵی 2003 دەسەڵاتی سیاسیان گرتە دەست و كێشەكانیان لەسەر پۆست و چۆنێتی بەرێوەبردنی وڵات دەستی پێكرد.
لەیەكەم جیابونەوەی مەدەنیدا كە لەنێو هێزە شیعەكاندا لە دوای روخاندنی رژێمی سەدامەوە رویدا بێت بەبێ ئەوەی شەری راگەیاندنی بەدواوە نەبێت رێكخراوی بەدر و بەسەرۆكایەتی هادی عامری و ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی بەسەرۆكایەتی عەمار حەكیم جیابونەوەیان لەیەكتری راگەیاند.
ئەوان كە پێكەوە كوتلەی شەهیدی میحرابیان لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا هەیەو خاوەنی (18) كورسیە، لەبەیاننامەیەكی هاوبەشدا ئاماژەیان بەوەدا كە سەرەرای جیابوونەوەیان و كاركردنیان بەشێوەی دوو رێكخراوی سەربەخۆ لەمەودوا پێكەوە كاردەكەن، بەتایبەت لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا كە كوتلەی شەهیدی میحرابیان هەیە.دەركردنی ئەو بەیاننامەیە كە بەپێی رای چاودێران بۆ ئەوە بووە كە خۆیان لە پێكدادانی چەكداری نێوان لایەنگرانی هەردوولادا لابدەن كە ماوەی ساڵێكە بەشێوەیەكی گشتی چرتر بۆتەوە، لە زۆر باردا لە پێكدادان نزیك بۆتەوە بەتابەت لە بەغدای پایتەخت وشارەكانی تری ناوەراست و باشوری عێراق.
مێژوی هاوبەشیانلەساڵی 1980 ەوە ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی لە ئێران دامەزرا كە ئەو كات ناوی ئەنجومەنی باڵای شۆرشی ئیسلامی بوو، دیارترن ئۆپۆزسیۆنە شیعەكانی یعَراق پێكدەهاتن و محەمەد باقر حەكیم سەرۆكایەتی دەكرد، لە ساڵی 2009 دا وشەی شۆرشیان لە ناوەكەی كردەوە دواتر و لەسەر پێشنیاری ئایەتوڵاو خومەینی رێبەری پێشوی باڵای ئێران رێكخراوی بەدر دروست كرا وەك باڵی سەربازی ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی بۆ روو بەروو بوونەوەی ئەو زنجیرە هەڵمەتە تیرۆركردنەی كە رژێمی سەدام حوسێن لە دژی باڵی سیاسیەكەیان كە ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی بوو لەناو ئێران و دەرەوەی ئەنجامیدەدا، ئەندامانی رێكخراوی بەدریش پێكهاتبوون لەو سەربازە عێراقیە شیعانەی لەلایەن سوپای ئێرانەوە بە دیل دەگیران كە دوای تۆبە پێكردنیان دەخرانە نێو ئەو رێكخراوەوە و مەشقییان پێدەكرا،دوای روخاندنی رژێمی سەدامیش رێكخراوی بەدر دەست بەرداری سروشتی چەكدار خۆی بوو و چەكدارەكانیشی لە سوپای عێراق و هێزەكانی پۆلیسدا تواندەوە، خۆشی وەك رێكخراوێكی سیاسیی مەدەنی راگەیاند.
لە ئێستادا ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی لە شارەكانی بەغدا پایتەخت و نەجەف و كەربەلادا بونیان زۆرەو رێكخراوی بەدریش لە بەغداو پارێزگای دیالە بونیان هەیە.
كێشەكان لەسەر چی بوون؟ماوەی یەك ساڵە كێشەكانی نێوان ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی و رێكخراوی بەدر روو لە زیادە بوون و تەقینەوە دەكات كە زیاتر لەسەر دۆسیەی بەشداریكردندا بوو لە حكومەتی نوری مالیكی، بەو پێیەی لەدوی هەڵبژاردنی ساڵی 2009 ی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقەوە ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی لەگەڵ بەشداریكردن لە حكومەتێكدا نەبوو كە نوری مالیكی ركەبەری سەرۆكایەتی بكات، بە تایبەت كە ئەو ئەنجومەنە عادل عەبدولمەهدی ئەندامی بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران پاڵاوت بەڵام رێكخراوی بەدر بەپێچەوانەی ئەنجومەنی باڵای ئیسلامیەوە پشتگیری لە مالیكی پاڵێوراوی حیزبی دەعوە كرد بۆ وەگرتنی ئەو پۆستەو و بەشدرای حكومەتەكەشیان كرد، لەوێشەوە كێشەكانیان بە ئاشكرا دەستی پێكرد و درز كەوتە نێو كوتلەی شەهیدی محرابەوە لە نێو ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا.
كێشە و جیاوازی نێوان ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی و رێكخراوی بەدر تەنها لەسەر دەسەڵات نییەو جیاوازی تریش هەبوو كە رۆڵی هەبوو لە جیابوونەوەیان، لەوانە تێرورانینی هەردوولا بۆ لایەنە عێراقیەكانی تر و چۆنێتی مامەڵەكردن و هەبونی پەیوەندی لەگەڵیاندا كە تێورانینی ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی نەرم تر بووە بەرانبەر بە لایەنە عێراقیەكانی تر كە شیعە نەبوون، هەمیشە هەوڵێكی كرانەوەی زیاتری تیا بەدی دەكرا بەپێچەوانەی رێكخراوی بەدرەوە كە بە بەراورد بە ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی داخراو بوو لە مامەڵەكردن لەگەڵ لایەنەكانی ترداو بە مەبدەئی سود و سودی بەرانبەر كاری دەكردو وەك هێزێكی نیشتیمانی لە هێزەكانی تری نەدەروانی كە بەپێی رای چاودێران باگراوندنی سەربازی ئەو ریًكخراوە و نزیك بونی لە ئێرانەوە هۆكارێكی سەرەكی ئەو تێروانینە داخراوەی بووە.
ویلایەتی فەقێی هاوشێوەی ئێرانیش یەكێك بووە لەكێشەو جیاوازیییەكانی نێوان ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی و رێكخراوی بەدر، لە كاتێكدا رێكخراوی بەدر ویستی وایە ئەزمونی ویلایەتی فەقێی ئێران بگوێزێتەوە بۆ عێراق و جێبەجێی بكات، ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی لەگەڵ ئەوەدا نیەو پێی بە حوكمی نیزكی لە مەرجەعە شیعەكانی عێراقەوە بەتایبەت عەلی سیستانی لەگەڵ ئەوەدا نییە ئەزمونی ویلایەتی فەقێ لە عێراق دووبارە ببێتەوە لەكاتێكدا كە زۆربەی مەرجەعیەتە عێراقیەكان دژ بەو هەنگاوەن.
مالیكی تۆڵەی لە حەكیم كردەوە دیارترین تیۆر بۆ دروستكردنی ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی لە ئێران لەساڵ 1980دا ئەوە بوو كە بۆ لێدان بووە لە حیزبی دەعوەی عێراقی كە لایەنگرێكی زۆری لە ناو عێراق و دەرەوەیدا هەبووەو نزیك تر بووە لە شیعەكانی سوریاو خۆرئاواوە نەك ئێران، دامەزراندنی ئەو ئەنجومەنەش بۆ ئەوە بوو ببێتە بەدیلی حیزبی دەعوە كە ئەوكات پەیوەندی لەگەڵ ئێراندا زۆر باش نەبوو یان لانی كەم لەژێر كۆنترۆڵی حكومەتی تاراندا نەبوو. ئەو هەوڵەی ئێران بۆ لێدان ودروستكردنی درز لە نێوان حیزبی دەعوەدا بە هۆكارێكی تری جیابوونەوەی نێوان ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی و رێكخراوی بەدر دادەنرێت، بەڵام ئەم جارەیان بەكاریگەری گوشاری دەرەكی بوو كە نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی عێراق و سەرۆكی حیزبی دەعوە كە بە پشت بەستن بە باڵا دەست ترین دەسەڵاتی ئیداری عێراق لە پشتیەوە بووە.
سەرچاوەكان ئاماژە بەوەدەكەن كە پێدانی پۆستی وەزارەتی گواستنەوەی عێراقی بە هادی عامری سەرۆكی رێكخراو بەدر پاداشتێكی مالكیی بووە بۆ پشتگیری كردنی بۆ دووبارە بوونەوەی بەسەرۆك وەزیرانی عێراق و درز خستنە نێو كوتلەی شەهید میحراب لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق كە بە مەترسیترین هێزە بەرهەڵستكاری شیعەی مالیكی دادەنرێت لەدوای رەوتی سەدر، بەو بەردەش مالیكی توانی چۆلەكەكەی تریش بخاتە خوارەوە كە تۆڵەكردنەوە بووە لە ئێران بۆ بێهێزكردنی حیزبی دەعوەوە و بەهێزكردنی بونی خۆی لە عێراقدا.
3. ریپۆرتاژی كۆمەڵایەتی:
ئەم جۆرە ریپۆرتاژە تاببەتە بەكێشەكانی تاك و كۆمەڵا و یانەكان هەروەها گرینگترین كێشە كۆمەڵایەتیەكانی جیهانی سێ وەك كێشەی نیشتە جێبوون، خۆراك و كاركردنیان و تێكەڵاوبوونیان بە كۆمەڵگە، هەروەها ریپۆرتاژی كۆمەڵایەتی چالاكی یانە وەرزشیەكان و خانەی لاوان و گەشت وگوزاری ناوەخۆ ودەرەوەش دەگرێتەوە .
مامۆستـایەكـی ئـاینی: گـەورەتـرین هـەڵە ئـەوەیە كـە بـەنـاوی شـەرەفـەوە ئـافـرەت بـكـوژرێ
كوشتنی ئافرەت لەسەر شەرەف و بە پاساوی كۆمەڵایەتی، بنەماڵەیی لەهەرێمی و كوردستان، لەماوەی چەند ساڵی رابردوودا، لە لایەن میدیا جیهانیی و ناوخۆییەكان بە دیاردە وەسفكراوە ئەگەر چی بەرپرسانی حكومی باس لەكەمبوونەوەی دیاردەكە دەكەن، بەڵام هێشتا كۆتایی پێنەهاتووە.
بەرپرسانی حكومی دەڵێن، ئەو ژمارانەی لە راگەیاندنەكانەوە بڵاودەكرێتەوە ژمارەیەكی مەترسیدار نییەو دەڵێن پێش دەركردنی یاسای بەرگری لە مافی ئافرەتان و داكۆكیكردن لێیان رێژەی كوشتنەكان زۆر زیاتر بووە.
پەرلەمانی كوردستان چەند مانگێكە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خیزانی پەسەندكردووە، كە بە پێی یاساكە سزا بۆ ئەو كەسانە دادەنێت كە توندوتیژیی بەرامبەر بە ئەندامانی خێزانەكەی بەكاربهێنێت.
بەپێی ئامارێكی بەڕێوەبەرایەتی توندوتیژی دژی ئافرەتان لە ساڵی 2010 ، تەنها لە هەولێر 26 ئافرەت كوژراوە، لە دهۆك 10 ئافرەت و سلێمانی 22 و گەرمیان 9 ئافرەت كوژراون، لەكاتێكدا ئەم ژمارەیە لە سالانی تردا زۆرتربوون.
ئیسماعیل كە پارێزەرێكە لە هەولێر، ئاماژە بەوەدەكات تاوانی كوشتنی ئافرەتان بە ناوی شەرەفەوە، دەچێتە چوارچێوەی یاسای جینائی ژمارە 11 لە ساڵی 1969.
لەم یاسایەدا هاتووە ئافرەتێك یا پیاویك ژیانی هاوسەریان پێكهێنابێ كە تاوانێك ئەنجامدەدەن و تاوانبارن و سزادەدرێن ئەگەر لە ماڵەكەیان دابن، بەڵام گەر لە شوێنیكی تر كارەكەی ئەنجامدا ئەوە ئەو سزایە نایگرێتەوە.
ئیسماعیل وتی «ئەمەش كەم و كورییەكە لە یاسای عێراقی، بە پێچەوانەوە كچێك یاخود كوڕێك كە ژیانی هاوسەریان پێكنەهێنابی لە یاسای عێراقیدا هیچ تاوانێكیان لەسەر نییە«.
بە پێی یاساكە ئەوانەی تاوانی كوشتن ئەنجامدەدەن، زیندانی هەتا هەتایی دەكرێن، یان ئەگەر نەیتوانی بیانووی تاوانی كوشتنەكەی بسەلمێنێت، لە سێدارەدەدرێت.
لە روانگەی ئاینیەوە مامۆستا ئیدریس كاریتانی وتی «كوشتن فەرق ناكا لە بەینی پیاوو ئافرەت لە رووی شەرعییەوە چ پیاو یان ژن هەردووكیان هەمان حوكمیان هەیە، بەڵام بەو شێوەیە نییە كە خەڵك تێگەیشتوون شەریعەت كۆمەڵێ قەیدی داناوە تەنیا تایبەت نییە بە ئافرەت، تایبەتە بە پیاوانیش… گەورەترین هەڵە ئەوەیە كە بەناوی شەرەفەوەئافرەت دەكوژرێ«.
ئەو مامۆستا ئاینییە وتی «بە ئیتیفاقی عولەما حەرامە و قەتلە هەتا ئەگەر ئافرەتەكەش دانی پێدا بنێت، چونكە دەبێ خەلیفە (كە ئێستا خەلیفە بۆ سەرۆكی هەرێم یاخود لایەنی پەیوەندیدار وێنادەكرێت بۆ سەردەمی ئێستامان) ئامادەبێ، ئەوە ماف و ئیشی خەلیفەیە ئەنجامی بدات«.
ئەو پارێزەرە وتی «هەرچەندە لێكوڵینەوەی تونددەكرێت بۆ ئەو كەیسانە لە بنكەی پۆلیس و رێكخراوەكانی ئافرەتان، بەڵام ئەوەی كە من ئاگادارم ، رێكخراوەكانی ئافرەتان كاریگەری ئەرێنی و نەرێنیان هەیە، هەندێكجار یارمەتیدەرن بۆ بڵاوكردنەوەی كۆمەڵێك تاوان كە لەگەڵ داب و نەریت و رەوشتی كۆمەڵگای ئێمە ناگونجێت، لایەنی ئەرێنی تا رادەیەك یارمەتی دەربوونە بۆ ئەوەی خەڵكانێك بەلای ئەو تاوانەوە نەچن«.
سەبارەت بەوەی تاچەند ئەم یاسایە ئافرەت دەپارێزی لە توندوتیژی، ئەو پارێزەرە وتی «پێموایە دەكەوێتە سەر خەڵك خۆی، هەیە گوێ ناداتە هیچ یاسایەك، ئەوە پێویستی بە زەمەن هەیە تاخەڵك هوشیاردەبێت.
مەریوان حەسەن، وەك توێژەرێكی كۆمەڵایەتی پێی وایە كوشتنی ئافرەت لەچەند هۆكارێك خۆی دەبینێتەوە یەكێك لەهۆكارە سەرەكییەكان داب و نەریتە، وتی «دەكرێ كەمتەرخەمی یاسا یاخود هۆكاری تری وەكو داب و نەریت لە كۆمەڵگای ئێمە بووەتە هۆی دیاردەی نەشاز، هەروەها بەهەڵە تێگەیشتن لە ئایین وەكو داب و نەریتی لێهاتووە«.
مەریوان حەسەن، توێژەری كۆمەڵایەتی، وتیشی «راگەیاندن دوو سەری هەیە نێگەتیڤ و پۆزەتیڤ، هەندێك كات هۆكاری پاڵنەر بووە بۆ زیادبوونی ئەم دیاردەیە وە دەكرێت وەسیلەیەك بێت بۆ كەمبوونەوەی ئەم دیاردەیە… پێویست دەكات كاتێك فلیمێك پیشانی كۆمەڵگا بدەی كە لە رووی دەروونییەوە دیراسەی بۆ بكرێت، ئینجا بڕیاری بڵاوكردنەوەی بدرێت«.
4. ریپۆرتاژی رووناكبیری:
ئەگەرچی هەندێ لەم جۆرە ریپۆرتاژانە وا لەرۆژنامەنووس دەخوازێ بچێتە شەقامەكان لەبارەی كێشەیەكی رووناكبیری وەك كێشەی كتێب و جۆرو نرخەكانی بكۆڵێتەوە، بەڵام لەگەڵ ئەمەشدا زۆربەی ئەم ریپۆرتاژانە لەناوەندو خانە رووناكبیریەكان حۆی دەبینێتەوە.
گەورەترین پڕۆژەی ژینگە لە هەرێمی كوردستان جێبەجێدەكرێ
بۆیەكەم جار لە كوردستان گروپێك دەیەوێت كار بۆ ناساندنی ژینگەی كوردستان بۆسەر نەخشەی جیهانی بكات
هاوڵاتی
پرۆژەیەكی گەورەی بواری ژینگە لە هەرێمی كوردستان، لەلایەن دامەزراوەیەكی جیهانییەوە لەناوچە شاخاوییەكانی قەزای رانیەو چەند قەزایەكی پارێزگای هەولێر دەچێتە بواری جێبەجێكردنەوە، ئەمەش دەبێتە گەورەترین پرۆژەی ژینگەیی لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست.
گرووپی (ناشناڵ پاركی هەڵگورد- سەكران)، كە دامەزراوەیەكی سەربەخۆی نیشتیمانیی ژینگەپارێزیی‌‌و كولتوریییە، لەسەرەتای ساڵی 2004 وەك بیرۆكە هاتە ئاراوەو لەوەش بەدواوە كاری لەسەر دەكرێ‌‌و بە هاوكاری ئەنیستیتۆتی نەمساویی بۆ تەكنەلۆژیا دەچێتە بواری جێبەجێ كردنەوە.
پرۆژەكە سنورێكی فراوانی ناوچەكانی چۆمان‌و سۆران‌و سیدەكان لەولاشەوە تاكو زنجیرە چیاكانی نزیك قەزای رانیە دەگرێتەوە‌و خاوەن هەڵكەوتەیەكی جوگرافی‌‌و دیمۆگرافی گونجاوو ژینگەیەكی دەوڵەمەندو ئاوو هەوای هاوسەنگ و پێدەشت و شاخی بەرزەو سەرچاوەكانی جۆراوجۆری ئاوی تێدایە.
لە رووی بەرزی و نزمیشەوە، پرۆژەكە كەوتۆتە ناوچە هەرە بەرزەكانی هەرێمی كوردستان، بەرزترین لوتكەشی هەڵگۆردە، وەك بەرزترین لوتكەی عێراق‌و (3607)م لە سەر ئاستی دەریا بەرزە.
محەمەد حاجی كەریم ئەندامی بۆردی گروپەكە لە لێدوانێكی بۆ هاوڵاتی وتی «ناشناڵ پاركی هەڵگورد سەكران، پێویستییەكی هەنووكەیە، تا ئەركی پاراستنی ئەو سامانە نەتەوەیی‌و نیشتمانییە بگرێتە ئەستۆ«.
هەروەها وتی «گرنگە بۆ ئەوەی وەك دامەزراوەیەكی گرنگ بۆ گەشەپێدانی پرۆسەی ژینگەپارێزی‌‌و سامانی گیانلەبەری كێوی و رووەكی خۆڕسك و گژوگیا و بەرهەمە خۆماڵییەكان و پارێزگاریكردن لە شوێنەوار و كولتوری كۆمەڵایەتی و شارستانیەكان، رۆڵی هەبێ و ناوچەیەكی پاكی گەشتوگوزاریشی لێبكەوێتەوە«.
بۆردەكە لەگەڵ وەزارەتی ژینگەی نەمساوی‌و لەگەڵ (ئەنیستتۆی تەكنەلۆژی نەمساوی)كە رێكخراوێكە نەمساوییە‌و دووەم رێكخراوە لە ئاستی جیهان بۆ ژینگە هەماهەنگی دەكەن.
عەبدولواحید گوانی قایمقامی قەزای چۆمان و سەرپەرشتیاری ئەو بۆردە بۆ هاوڵاتی وتی «ئەوان سەرەتا هاتن ئەو نەخشەیەیان كێشا كە پێویستە بكرێت هەمووش لە سەر حیسابی خۆیان بێئەوەی ئێمە یەك دینار پارە سەرف بكەین هەموویان لەسەر حیسابی خۆیان كرد«.
كارەكە بریتییە لە نەخشەیەك لە زنجیرەچیاكانی رانیەوە تاوەكو قەزای چۆمان و قەزای سۆران و لەوێشەوە بۆ سنوری دەڤەری بارزان كە ئەو سنورەش ئەو پاركەكەی لێدروست دەكرێت نزیكەی 600 كیلۆمەتر دەبێت كە بەشێكی دیاری كراوە بۆ ئاژەڵە كێویەكانن كە نابێت هیچ كەس بچن بۆ ئەو شوێنانەو بەشێكی تریشی هەیە تایبەت بە گژو گیا وە نەمام چاندن.
عەبدولواحید گوانی وتی «ناوچانەی ئێمەش لە هاوینان سەوزەو شیاوەو ئەو پاركەش یەكەم پاركیش دەبێت لە رۆژهەڵاتی ناوەراست ئەو ناشناڵ پاركە دەورێكی زۆری دەبێت لەسەر هەرێمی كوردستان چونكە لە عێراقشدا بەرزترین چیای تێدایە لە كوردستان كە چیای هەڵگوردە، ئامانجی ئێمەش زۆرە وەك لەرووی ئابوریەوە یاخود ژینگەییەوە چونكە ئێستا لە جیهاندا كەش و هەوا بەرو گەرمی دەروات ئێمەش مەبەستمانە كە هەرێمی كوردستان ژینگەیەكی هەبێت بۆ دروست كردنی هەوای پاك«.
هەروەها وتی «ئاواتی ئێمە ئەوەیە كە هەرێمی كوردستان بچێتە سەرنەخشەی جیهانی لە رووی ناشناڵ پاركەوە چونكە دەبێتە پرۆژەیەكی جیهانی، ئەو پرۆژەیەش پرۆژەیەكی درێژخایەنە بەڵام لە ئێستاوە دەستپێدەكرێت بۆ پاراستنی ئەو ناشناڵ پاركە كەسانی خۆی‌‌و تایبەت دروست دەكرێت و پێشمەرگەی تایبەتیش بەناوی پێشمەرگەی ناشناڵ پارك دروست دەكرێت كە تایبەت بەوەی ژینگەی ئەو ناشناڵ پاركە بپارێزێت«.
(ناشناڵ پاركی هەڵگورد_ سەكران)، دامەزراوەیەكی سەربەخۆی نیشتیمانیی، ژینگەپارێزی و كولتورییە، لە سەرەتای ساڵی 2004 وەك بیرۆكە هاتە ئاراوەو لەوەش بەدواوە كاری لەسەر دەكرێ.
لە رێكەوتی14/9/2010 بە پاڵپشتی‌و هاوكاری ئەنیستیتۆتی نەمساویی بۆ تەكنەلۆژیا‌و حكومەتی هەرێمی كوردستان (پارێزگای هەولێر) گرێبەستی جێبەجێكردنی واژوكراوە.
ئەو دامەزراوەیە لەچەند بەشێكی جیاجیا پێكهاتووەو لەپێناو پێشخستنی بواری ژینگەپارێزی، پاراستنی سامانی نیشتمانی كار دەكات.لەرێگەی بەشەكانیشەوە بایەخ بە چاككردن و پاراستنی ژینگەی سروشتی‌‌و هوشیاریی ژینگەیی و بواری كولتوری دەدات، هەروەها بەشداری بە هەرێمی كوردستان دەكات بۆ چاككردن‌و پاراستنی ژینگەی جیهانی‌‌و رووبەڕووبوونەوەی قەتیس بوونی گەرمی و قڕبونی ئاژەڵی.
ئامانج‌و سوودەكانی ناشناڵ پاركی هەڵگورد:
1. گەشەپێدانی بواری ژینگەپارێزی‌‌و پارێزگاریكردن لە سروشت لە هەموو دەستێوەردانێكی مرۆیی، چاككردن و پاراستنی ژینگەی سروشتی.
2. پاراستنی سامانی نیشتیمانی.
3. هێنانەكایەی تاقیگەیەكی سروشتی بۆ لێكۆڵینەوەو توێژینەوەی زانستی.
4. بوژاندنەوە‌و پاراستنی شوێنەوارە نیشتیمانی‌‌و شارستانییەكان و بڵاوكردنەوەی كولتوری گەشتیاریی مێژوویی (السیاحە تاریخیە) و پەرەپێدانی گەشتیاری ژینگە.
5. ناساندنی سروشتی كوردستان بە جیهانی دەرەوەو گواستنەوەی كوردستان بۆ سەر نەخشەی جیهانی چاككردن و پاراستنی ژینگە.
6. دامەزراندنی (بانكی جینات _ GENE BANK) بە شێوەیەك كە ببێتە شوێنگەیەكی ئارام بۆ ئەو رووەك و ئاژەڵانەی مەترسی لەناوچوون و قڕكردنیان لەسەرە.
7. كردنەوەی خول و وۆركشۆپ و سازدانی سمیناری زانستی و خیوەتگەو فیستیڤاڵی میللی، لە پێناو چەسپاندنی مەیلی ژینگەدۆستی لای هاوڵاتیان.
8. دروستكردنی پەیوەندی و بانگهێشت كردنی پسپۆڕ‌و شاندی دەزگاو دامەزراوەكانی تایبەت بە بواری ناشناڵ پارك و ژینگە پارێزی جیهانی.
9. دامەزراندنی مۆزەخانەی كولتوری، ئەرشیفی، هونەری لە بواری رووەكی و ئاژەلێ كێوی، هەروەها بە دیكۆمێنتكردنی رووەك و گیانەوەرە ناوچەییەكان و ناساندنیان وەك سامانی نیشتیمانی بە جیهان.
10. پاكڕاگرتنی سەرچاوە ئاوییەكان.
11. وەدەستهێنانی پسپۆڕی ژینگەپارێزی و سوودوەرگرتن لە ئەزمونی كاركردنی تەكنەلۆژیای زانیاریی.
12. راكێشانی گەشتیارانی بیانی بۆ هەرێمی كوردستان.
13. چاپ‌وبڵاوكردنەوەی گۆڤارێكی وەرزی، كولتوری، ژینگەیی و ماڵپەڕێكی ئەلكترۆنی، بڵاوكردنەوەی بڕوشۆرو نەخشەی ژینگەیی و گەشتیاری ناوچەكە.
14. هێشتنەوەی ئاو و هەوایەكی پاك و تەندروست و پلەی گەرمی جێگیرو پاراستنی لە كاریگەری پیشەسازیی.
15. دامەزراندنی وێستگەیەكی تایبەت بە زانیاری كەش و هەوا.
16. قووڵكردنەوەی گیانی ژینگەپارێزی و خۆشەویستی تاك بۆ جوانی سروشت و رێزگرتن لە مافی گیانداران.
17. پشتیوانیكردن بۆ هەر هەوڵێك لەپێناو داكۆكیكردن لە ژینگەو جوانتركردنی سیمای كوردستان.
18. پاراستنی ناوچەی پڕۆژە لە هەر مەترسیەكی مرۆیی و دەستێوەردانی دەرەكی.
19. رێگە گرتن لە شێواندنی سروشت وەك داربڕین و دروستكردنی رێگا، تێكدانی شوێنەوار و پارێزگاری كردن لە ئەشكەوتەكان، هەر كردەیەكی مرۆیی كە كاریگەری نەرێنی بۆ سەر ژینگە هەبێت.
20. بەشداریكردن لە پرۆسەی هاوسەنگهێشتنەوەی ژینگە لە جیهان.
هەندێكی تر لەشارەزایانی بواری رۆژنامەنووسی بەم جۆرە ریپۆرتاژ پۆلێن دەكەن:
1. ریپۆرتاژی گشتی: سەبارەت بەهەر بابەتێكە كەشایەنی ئەوە بێت تیشكی بخرێتە سەر .
2. ریپۆرتاژی كۆمەڵگەیی: هەموو ئەوریپۆرتاژانە دەگرێتەوە كەلەسەر خەم و خۆزگەكانی كۆمەڵگە دەنووسرێ.
3. ریپۆرتاژی بۆنەكان: وەك ریپۆتاژ لەسەر جەژنی، دایك، كرێكاران، ڤالانتاین.
4. ریپۆرتاژی پەراوێزی: ئەو ریپۆرتاژانەیە كەلەسەرشوێنێكی دیاریكراو یان پەیوەندیە سیفەتیەكان یان ئابووری یان رۆشنبیری ..هتد.
5. ریپۆرتاژی گەشتو گوزار: ئەو ریپۆرتاژە لەكاتی گەشت كردن بۆشوێنێك یان ووڵاتێك ئامادەدەكرێن .
له كتێبى كارامه‌ييه‌كانى نووسين له رۆژنامه‌گه‌رى چاپكراو و ئه‌ليكترۆنييدا وه‌رگيراوه
ئا: عه‌بدولخالق ئيبراهيم ، ئه‌رسه‌لان ره‌حمان